Vijvenaar Jan Borne, internationaal handelaar in de 16^de eeuw

Jan Borne, geboren te Vijve omstreeks 1525, was in de tweede helft van de 16^de eeuw actief als zakenman in de internationale handel. Hij begon als bediende van Jan della Faille bij de firma de Hane in Venetië. Jan Borne volgde Jan della Faille toen hij een eigen zaak startte en Jan werd zijn agent in Verona. In die periode was hij vooral actief in de zijdehandel. Later, promoveerde Jan tot vennoot van de firma della Faille samen met zoon Maarten della Faille. Ondertussen was de handel meer divers. De firma della Faille had agenten in alle belangrijke havensteden van West-Europa. De strategie van de firma was simpel: kopen waar de koopwaar in overvloed en goedkoop was en verkopen waar het duur en zeldzaam was.

De carrière van Borne was zeer succesvol. Later gaf hij de passie voor de commerce door aan verschillende streekgenoten o.a. Vijvenaar Jan  de Smet die onder zijn begeleiding naar Napels trok. Ook Jan de Smet werd snel rijk en in 1614 zal hij zijn handelswinsten beleggen in vastgoed door de aankoop van vier heerlijkheden te Waregem o.a. Potegem en het kasteel in de Holstraat.

Jan Borne overleed kinderloos en schonk ongeveer 450 ha onroerend goed aan jonkvrouw Margriete de Smet, dochter van zus Marie. Margrietes zoon, Pieter vanden Berghe de jonge, huwde met Jenne de Smet, de enige erfgename van Jan de Smet, heer van Potegem. Zo zal het vermogen van Jan Borne toegevoegd worden aan dat van de Jan de Smet. Vanaf dan zal de heer van Potegem zich arrogant gedragen en de strijd aangaan met de baron van Ingelmunster. Op papier was de baron de nummer één van Waregem, maar de heer van Potegem was populair en handelde alsof hij de numero uno was van Waregem. Hij was de voornaamste werkgeven te Waregem en weldoener van de kerk en armenzorg.

De familie Borne te Sint-Eloois-Vijve

De vader van commerçant Jan Borne heette ook Jan Borne. We noemen hem Jan Borne de oude. Hij was pachter-uitbater van hostelrie de Maene langs de Gentse heerweg net voor weg naar de oude Leiebrug. De Maene was het grootste hotel tussen Harelbeke en Deinze en lag mooi halfweg Rijsel en Gent. Ideaal voor de hoge heren van de Raad van Vlaanderen (Gent) of de Rekenkamer (Rijsel) om er te overnachten en de paarden te laten rusten. Ook de commerçanten en de schippers kwamen daar verpozen.

Jan Borne de jonge groeide op in een herberg-hotel bij een zeer druk knooppunt van handelswegen: de Leie met het tolhuis, de heerweg Rijsel-Kortrijk-Gent en de heerweg Oudenaarde-Brugge. Dat hij dagelijks de gesprekken kon opvangen van de commerçanten, schippers en allerlei schoon en belangrijk volk was misschien een eerste stap richting hét grote avontuur. Maar het zal toch de familie zijn die hem zal sturen richting Italië. Oom Willem Callewaert en oom Jan della Faille waren al jaren actief in de zijdehandel.

Kaart anno 1713 van het veer zowat 100 meter oost van de huidige Leiebrug.  De twee woonplaatsen van de Bornes die werden platgebrand tijdens de godsdienstoorlogen, zijn hier toegevoegd: de hostelrie De Maene te Sint-Eloois-Vijve van het gezin Jan Borne en Lysbette Callewaert en de herberg-brouwerij van schoonzoon Lieven de Smet alias Gentenaere te Sint-Baafs-Vijve. (© A.R.A., Familiearchief d'Ursel nr. R157)

Verwantschap Callewaert - della Faille – Borne

De origine van de familie Borne konden we niet achterhalen al vinden we in de 15^de-eeuwse documenten geregeld de naam van den Borne in de westhoek. We weten enkel met zekerheid dat zijn vader ook Jan heette en zijn grootvader Lieven. Verder weten we dat Jan Borne de oude, vrij jong overleed. Reeds in 1543 was Jans moeder weduwe. Jan Borne de jonge was toen naar schatting 18 jaar, blijkbaar de ideale leeftijd om in de leer te gaan bij een buitenlands agentschap. De familie regelde een plaatse bij oom Jan della Faille in Venetië.

In het enige 16^de-eeuwse bewaarde gerechtsregister van Vijve vonden we dat de weduwe van Jan Borne de oude geregeld betrokken was bij processen. Dat was niet verwonderlijk voor een vrouw die een herberg-hotel uitbaatte en wijn verkocht. Wanbetalers is van alle tijden!  Zo vonden we na jaren zoeken haar meisjesnaam. In het proces tegen Lieven Vanderschaeghe werd ze in de eerste zitting de weduwe Jan vanden Borne genoemd, later Lysbette Callewaerts. De familienaam Callewaert was geen verrassing. Jan Borne de jonge noemde in zijn brieven meerdere Callewaerts neve of nichte. Nu konden we het laatste puzzelstukje leggen nl. de link met de familie della Faille via de Callewaerts. Jan della Faille, stichter van het imperium della Faille, was een zoon van Vicente Callewaert. De verwantschap was eindelijk bewezen.